Gastartikel – Op een zonnige zuidhelling boven het Orsameer liepen vroeger in de zomer de koeien, terwijl de vrouwen en kinderen kaas en boter maakten. Nu kun je er logeren in een prachtig authentiek verbouwde stal, saunakamer of graanschuur. In zomer én winter. Nieuwsgierig geworden? Lees meer over de mogelijkheden om te overnachten in zomerdorp Fryksås in Zweeds Dalarna.
‘Vind je het leuk om morgenochtend samen een stukje te wandelen?” vroeg Liselott Länsmans me toen ik incheckte in mijn houten faböd met de naam Härbret. “Dan laat ik je de rest van het dorp zien en kan ik je wat vertellen over het ontstaan ervan.” Zo loop ik met Liselott – en hond Fluffy kwam ook mee – op een vroege zomerochtend door het stille houten bergdorpje Fryksås in Zweeds Dalarna. Allereerst gaat mijn blik de diepte in. Ruim 400 meter lager liggen het Orsa- en het Siljanmeer in de ochtendzon te flonkeren. Het belooft een stralende dag te worden. En wat een plek is dit!
Eeuwenlang werden de houten hutten en huisjes alleen in de zomer bewoond. In juni liepen de vrouwen en kinderen van zo’n dertig families uit het dorpje Bonäs 12 kilometer met de koeien heuvelopwaarts naar de bergweide op het zonnige zuiden. Tot half augustus woonden ze in de zomerboerderijen, de faböder, terwijl het vee rond het zomerdorp graasde. De vrouwen en kinderen maakten kaas, boter en brood en teelden aardappelen. De mannen bleven in het dal achter om zo veel mogelijk gras – de wintervoorraad voor het vee – te maaien. Zo deden de grootouders van Per, Liselotts man, het ook.
Na het overlijden van zijn vader erfde Per de zomerboerderij en een aantal bijgebouwen. Al sinds 1970 kwam er ’s zomers geen vee meer naar Fryksås. “We kwamen hier elke zomervakantie met de kinderen,” vertelt Liselott. “De rest van het jaar hadden we hier niks te zoeken, er was geen stromend water en geen elektriciteit.” Tot Per, timmerman van beroep, besloot een tiental faböder te restaureren. Hij gebruikte bomen uit het eigen bos. Zelf wonen ze nu in de woonboerderij uit 1876 van zijn grootouders, de bijgebouwen die ze ook erfden zijn comfortabele vakantiehuisjes in authentieke stijl geworden. Ladan, heten ze, schuur. Of Bastukammarn, saunakamer, Stället, stal of Härbret dus, graanschuur. Het geheel, waar ook nog een café-restaurant en een luxueuze spa toe behoren, heet Smidgården, het erf van de smid.
Fluffy rent ons enthousiast vooruit. Bijna komt ze onder de wielen van een paar mountainbikers die opeens uit het bos tevoorschijn komen – achter Fryksås begint Orsa Grönklit, in de winter een bekend ski- en langlaufgebied, ’s zomers populair onder mtb’ers en hikers. Slechts enkele van de tientallen houten huisjes in het dorp zijn permanent bewoond,” vertelt Liselott. “De meeste zijn zomerhuisjes van particulieren. Die er trouwens vooral in de winter komen, om te skiën. Van zomerdorp is het nu meer een winterdorp geworden.” Rust gegarandeerd dus, in dit bergdorpje.
Kriskras lopen we over de half verharde paden door het dorpje, langs een handwerkboetiekje en langs mooie tuinen met de typische ‘schuine’ hekjes van deze streek, gemaakt van sparrenhout. We klimmen een stukje de helling op en pakken een paar bospaden mee. Fluffy gaat helemaal los. Als een gek rent ze door de bladeren op de grond. De koeien die hier vroeger in de zomer graasden, zegt Liselott, aten behalve gras ook bladeren. En vanaf augustus, de herfst valt hier vroeg in, ook paddenstoelen.”
Als we uit het bos komen, het houten dorp weer zien liggen en in de diepte de meren, barst Liselott opeens in een hoog gezang uit. ‘Hie-hoo, hie-doo ie-woo hie-hoo ie-too,’ klinkt het ijle geluid. “Dit is de kula, het gezang waarmee we de koeien naar huis roepen en we ook met elkaar over grote afstand kunnen communiceren. Ik heb het van de zus van mijn oma geleerd. Ik zal je nog wat laten horen.” En daar gaat ze weer. Ie-hie-ie-die-die. Bijna een minuut lang klinken tonen van hoog tot laag over het dal. “Weet je wat ik hier zong? ‘Je hoeft niet meer te roepen, de koe is thuisgekomen.’ Ja, ik vind het echt jammer dat hier ’s zomers geen koeien meer lopen. Ik ben van plan ze zelf terug te halen. Dat je volgend jaar aan een wafel met compote van kruipbraam of een andere Dalarna-specialiteit op het terras van Smidgården-café zit en de koeien aan je voeten op de dorpsweide ziet grazen. Dan is het plaatje voor mij weer af.”
Fryksås ligt in het hart van Dalarna, de streek in midden-Zweden die Zweden in het klein wordt genoemd. Want hier vind je alles wat Zweden zo Zweeds maakt: houten huizen in de typische Falun-roodtinten, meren met lange steigers, berkenbossen en natuurlijk de Dala-paardjes: de, meestal rode, houten paardjes die uitgroeiden tot het symbool van Zweden. Ze worden gemaakt in de fabriek in Nusnäs, niet ver van Fryksås.
Het zuiden van Dalarna is vlak en open. In het midden, tussen Falun en Orsa, liggen grote en kleine meren, naar het noorden toe wordt het bergachtiger. Dat maakt de omgeving ideaal voor rust, maar ook om te wandelen of fietsen. Het mooie bergdorpje Fryksås ligt op op ruim 1500 km van Utrecht en op ruim 300 km van het internationale vliegveld Arlanda bij Stockholm. Er is een goede treinverbinding met het nabijgelegen Orsa. Meer informatie voor logeren in Smidgården vind je hier. Orsa ligt dicht bij Mora, de start van één van de meest iconische treinreizen in Europa: de Inlandsbanan.
Disclaimer: Dit artikel werd geschreven door journalist Annemarie Bergfeld met wie ik een heerlijke reis maakte op de Inlandsbanan in Zweden.
Your Travel Guide wil je inspireren om te onthaasten in het leven, om langzamer te reizen, een andere manier van reizen toe te passen en bijzondere ervaringen op te doen. Om slow travel toe te passen in je reizen. Mijn liefde voor lijstjes komt terug in dingen die je kunt doen op bestemmingen, niet dingen die je moet afstrepen.
Veel liefs, Marjolein
Buy me a coffee
Buy me nowSamenwerken? Leuk!
Bekijk de mogelijkheden